Hiperaktivite
Hiperaktivite Nedir?
Hiperaktivite, bireyin yaşına, gelişim düzeyine ve sosyal ortamına göre aşırı sayılabilecek düzeyde hareketli, dürtüsel ve çoğu zaman dikkati dağınık olmasıyla tanımlanır. Genellikle çocukluk döneminde fark edilen bu durum, bazı bireylerde ergenlik ve hatta yetişkinlikte de devam edebilir. Hiperaktivite tek başına bir sorun olabileceği gibi, çoğu zaman Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tanısının bir parçası olarak karşımıza çıkar. Bu durum bireyin okul yaşamını, sosyal ilişkilerini, aile içi dinamiklerini ve özgüven gelişimini doğrudan etkileyebilir. Hiperaktif bireyler genellikle çevreleri tarafından “yaramaz” ya da “sorunlu” olarak etiketlense de, bu durumun altında nörobiyolojik faktörler yatmaktadır.
Hiperaktivitenin Belirtileri
Hiperaktivite belirtileri bireyden bireye farklılık gösterebilir. Ancak genel olarak sık karşılaşılan bazı davranış kalıpları şunlardır:
- Yerinde duramama, sürekli kıpırdanma, oturduğu yerde sallanma, el-kol oynatma
- Sınıf veya topluluk içinde söz kesme, sırasını beklemekte zorlanma
- Sessiz kalınması gereken ortamlarda dahi konuşma ihtiyacı duyma
- Uzun süre odaklanmakta zorlanma, sık sık dikkat dağılması
- Başladığı işleri yarım bırakma, sabırsızlık ve çabuk sıkılma
- Ani kararlar alma, düşünmeden hareket etme (dürtüsellik)
- Riskli davranışlara eğilim, tehlikeyi öngörememe
- Grup kurallarına uymakta zorlanma, sosyal ortamlarda zorlanma
- Aile veya öğretmenle sık sık çatışmaya girme
Hiperaktivitenin Nedenleri
Hiperaktiviteye neden olan etkenler tam olarak bilinmemekle birlikte, çok sayıda biyolojik ve çevresel faktörün etkili olduğu düşünülmektedir:
Genetik yatkınlık: Ailede benzer belirtiler gösteren bireylerin olması
Beyin kimyasındaki farklılıklar: Özellikle dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin dengesizliği
Gebelik ve doğum süreci: Anne karnında sigara, alkol ya da madde kullanımı; düşük doğum ağırlığı, erken doğum
Çevresel faktörler: Yoğun stres, ebeveyn ilgisizliği, ihmal ya da kötü muamele
Beyin hasarı: Özellikle erken yaşta geçirilen beyin travmaları veya enfeksiyonlar
Hiperaktivite Kimlerde Görülür?
Hiperaktivite her bireyde görülebilir, ancak bazı gruplarda daha yaygındır. Genellikle okul öncesi veya ilkokul çağındaki çocuklarda fark edilir. Erkek çocuklarda kızlara kıyasla daha sık görülür; bu da çoğu zaman belirtilerin daha dışa dönük olmasıyla ilişkilendirilir. Ailede DEHB ya da benzeri durumların görülmesi, çocuğun risk altında olabileceğini gösterir. Bunun yanı sıra, ebeveynleriyle sağlıklı iletişim kuramayan, sosyal olarak izole kalan ya da travmatik olaylara maruz kalmış çocuklarda da hiperaktivite belirtileri daha erken yaşta ortaya çıkabilir. Erken tanı konulmayan bireylerde bu durum ergenlik döneminde davranış problemlerine ve yetişkinlikte işlevsellik kaybına yol açabilir.
Hiperaktivite Hakkında Yanlış Bilinenler
Toplumda hiperaktiviteye dair birçok yanlış inanış mevcuttur. En yaygın yanılgılardan biri, her hareketli çocuğun hiperaktif olduğunu düşünmektir. Oysa hiperaktivite sadece aşırı hareketlilikle sınırlı değildir; aynı zamanda dürtüsellik ve dikkat eksikliği de bu duruma eşlik eder. Ayrıca bazı ebeveynler, çocuğun “zamanla geçer” düşüncesiyle belirtileri görmezden gelme eğilimindedir. Bu, tanının gecikmesine ve çocuğun akademik ya da sosyal gelişiminin zarar görmesine yol açabilir. Hiperaktivite bir disiplin sorunu ya da kötü yetiştirilmiş olmanın sonucu değildir; bilimsel olarak açıklanabilen, tedavi edilebilen nörogelişimsel bir problemdir.
Ne Zaman Uzmana Başvurmalı?
Bir çocuğun davranışları günlük yaşamını, okul performansını ve sosyal ilişkilerini olumsuz yönde etkiliyorsa, bu durum bir uzman tarafından değerlendirilmelidir. Özellikle öğretmenlerin sık sık şikayet ettiği, evde kurallara uymakta zorlanan, arkadaş ilişkileri sorunlu olan ya da dikkat süresi oldukça kısa olan çocuklar için bir çocuk psikiyatristi veya psikoloğundan yardım alınması önerilir. Erken tanı ve doğru müdahale ile çocuğun yaşam kalitesi büyük ölçüde iyileştirilebilir.
Tedavi Yaklaşımı
Hiperaktivite tedavisinde bireysel ihtiyaçlara göre planlama yapılır. Uygulanan başlıca yöntemler şunlardır:
⦁ İlaç tedavisi: Özellikle dikkat artırıcı ya da dürtü kontrolünü destekleyen ilaçlar kullanılır. Bu ilaçların kullanımı mutlaka doktor kontrolünde olmalıdır.
⦁ Psikoeğitim: Aileye ve çocuğa hiperaktivite hakkında bilgi verilerek doğru yaklaşımlar kazandırılır.
⦁ Davranışsal terapiler: Özellikle olumlu davranışları ödüllendirmeye ve olumsuz davranışları azaltmaya yönelik yapılandırılmış teknikler uygulanır.
⦁ Okul desteği: Öğretmenlerin bilgilendirilmesi ve çocuğa uygun sınıf içi düzenlemelerin yapılması tedavinin önemli bir parçasıdır.
Hiperaktivite tedavi edilmediğinde çocuğun akademik başarısı ve sosyal uyumu ciddi şekilde etkilenebilir. Ancak doğru tanı, uygun tedavi ve anlayışlı bir çevre desteğiyle bu süreç başarılı şekilde yönetilebilir. Bilgi ve destek almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
